Polski działacz społeczny, twórca ochronek wiejskich, tłumacz i założyciel zgromadzenia sióstr. Wykształcenie zdobywał na studiach we Wrocławiu oraz w Berlinie. Włączył się w prace w Kasynie Gostyńskim zakładając czytelnie ludowe. Zasłużył się na rzecz przeciwdziałania epidemii cholery w Wielkopolsce. Szczególnie pomagał osieroconym dzieciom, a także przygotowywał lekarstwa dla najuboższych. Pod koniec życia zapragnął zrealizować swoje dawne pragnienie kapłaństwa wstępując w 1869 roku do Seminarium Duchownego w Gnieźnie. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Muzeum Powstania Wielkopolskiego.

Był filologiem, przemysłowcem oraz działaczem społeczno-politycznym. Ukończył Liceum im. Marii Magdaleny w Poznaniu, studiował filologię klasyczną w Berlinie oraz tam uzyskał stopień doktorski. Był nauczycielem, pracował naukowo, a następnie założył warsztat naprawczy, przekształcając go z czasem w dużą fabrykę maszyn i narzędzi rolniczych. Brał udział w pracach Towarzystwa Pomocy Naukowej, Towarzystwa Przemysłowego, a także Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Tworzył Gazetę Polską i Dziennik Poznański.

Filozof, ekonomista i działacz społeczny. Studiował w Krakowie i Berlinie, uzyskując doktorat z filozofii. Odkąd w 1843 r. osiadł w Wierzenicy pod Poznaniem, rozpoczął intensywne działania m.in. w Lidze Polskiej. Był posłem do sejmu pruskiego, współzałożycielem i pierwszym prezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, założycielem Wyższej Szkoły Rolniczej im. Haliny w Żabikowie. Był rzecznikiem postępu w rolnictwie, wprowadzał nowoczesne metody gospodarowania, a jego największym dziełem filozoficznym jest publikacja "Ojcze Nasz".

Od 1957 roku pracowała w Sejmie, gdzie prowadziła sekretariat koła "Znak". W jej domu odbywały się spotkania z czołowymi postaciami ówczesnej sceny politycznej i kulturalnej, w tym z Jerzym Zawieyskim, Stefanem Kisielewskim, Stanisławem Stommą i Tadeuszem Mazowieckim. Anna pozostała aktywna i zaangażowana społecznie do końca życia. Pochowana na cmentarzu w Laskach, pozostawiając po sobie dziedzictwo pełne życzliwości i otwartości na świat.

Jej życie było pełne zarówno tragicznych wydarzeń, jak i wyjątkowych czynów miłosierdzia. Po ślubie z Zygmuntem Chłapowskim, który zakończył się jego nagłą śmiercią pod kołami tramwaju, Tekla poświęciła się pomocy rannym w szpitalu w Kościanie, gdzie sama zachorowała na szkarlatynę, która przeszła w artretyzm. Mimo tragedii, jej serce pełne było miłości i troski o innych. Zorganizowała przedszkola dla dzieci wiejskich, wspierała Zakład dla Niewidomych w Laskach i opiekowała się sierotami, często odwiedzając ośrodek i zapewniając im radość poprzez muzykę i gościnność. W czasie II wojny światowej, mimo wygnania z Turwi, kwestowała żywność dla księży w Dachau. Ostatecznie, swoje ostatnie lata spędziła w klasztorze ojców Werbistów w Bruczkowie jako dobrodziejka.

Nie była jedynie damą z zamożnej rodziny ziemiańskiej - jej życie stanowiło barwną mozaikę pasji, oddania i działania. Poślubiła Dezyderego Chłapowskiego w 1821 roku, tworząc z nim związek oparty na miłości i wspólnych ideałach pracy organicznej, który przetrwał przez 36 lat. W turewskim majątku, Antonina nie tylko była gospodynią domową, lecz także sercem charytatywnych przedsięwzięć. Kierowała lazaretem dla chorych i ochronką dla dzieci włościańskich. Osobiście nauczała swoje dzieci religii i historii Polski, wspólnie z mężem poświęcając codziennie czas na lekturę książek historycznych. Aktywnie uczestniczyła w życiu społecznym, angażując się w renowację i budowę kościołów oraz kaplic w okolicach Turwi. Stała na czele komitetu mającego na celu pozyskanie środków na ufundowanie poznańskiego domu zakonnego dla Sercanek. Mimo słabego zdrowia, nie ustępowała w swej determinacji w dążeniu do dobra wspólnego. Jej opinię cechowała sprawiedliwość, wrażliwość i dobroć, choć jednocześnie była surowa i wymagająca. Jej życie zakończyło się w Paryżu, gdzie udała się na uroczystość obłóczyn swojej córki Józefy. Jej ciało zostało sprowadzone i pochowane w rodzinnej nekropolii w Rąbiniu.

Syn szlacheckiego rodu, poświęcił swoje życie dla rozwoju polskiego rolnictwa i walki o emancypację chłopów. Po udziale w kampaniach napoleońskich, skupił się na modernizacji swoich ziem w Turwi. Po podróży do Anglii w latach 1818-1819, zastosował nowoczesne metody rolnicze na swoich dobrach, stając się pionierem rolnictwa. Aktywnie uczestniczył w Powstaniu Listopadowym, za co został uwięziony przez Prusaków. Po wyjściu na wolność, kontynuował walkę o postęp społeczny i kulturalny, angażując się w liczne inicjatywy oświatowe. W czasach Wiosny Ludów w 1848 roku, organizował siły zbrojne w powiecie kościańskim. Jego wpływ nie ograniczał się tylko do sfery gospodarczej i społecznej. Był także aktywnym pisarzem i redaktorem, wspierając powstawanie nowych czasopism. Zmarł w 1879 roku w Turwi, pozostawiając po sobie trwałe dziedzictwo walki o postęp i rozwój, a jego grobowiec w Rąbiniu stał się symbolem niezłomnej determinacji dla sprawy ojczyzny. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Muzeum Powstania Wielkopolskiego.

Był najmłodszym synem Dezyderego i Antoniny. Wzorem ojca odbył naukę w berlińskiej szkole wojskowej. Kierowany jego postawą największą uwagę przykładał do gospodarowania, co zaowocowało licznymi podróżami do Anglii i Francji. W 1862 ożenił się z Anną Chłapowską z Czerwonej Wsi. Dezydery przekazał młodej parze dwór w Kopaszewie. Wkrótce Kazimierz okazał się niezwykle zdolnym gospodarzem, majątek Kopaszewski był wzorowo prowadzony, a liczne stada owiec zyskiwały uznanie podczas międzynarodowych wystaw. W Kopaszewie otworzył Kazimierz cegielnię, w Rogaczewie Małym zbudował gorzelnię. Pierwsze nauki gospodarowania zdobywał pod okiem ojca w Brodnicy zakupionej od Żychlińskich. Po śmierci szwagra – Jana Koźmiana i Kajetana Morawskiego – Chłapowski przejął formalne przywództwo w obozie ultramontańskim, podkreślając potrzebę bezwarunkowego posłuszeństwa wobec Kościoła. Na czas jego życia przypadła walka z Kulturkampfem, polityką pruską mającą doprowadzić do wynarodowienia Polaków. Kazimierz brał udział w organizacji wieców katolickich w Poznaniu, Gnieźnie, Toruniu. Aktywnie walczył o powrót jezuitów do Wielkopolski, równouprawnienie języka polskiego w gimnazjach. W 1906 założył Ligę obrony czci i honoru. Zasiadając w Izbie Panów opowiadał się przeciwko podatkom dla Prusaków oraz ustawom wywłaszczeniowym. Pisywał do „Czasu”, „Kuriera Poznańskiego”, „Dziennika Poznańskiego” wskazując przede wszystkim na politykę polsko-katolicką, idee solidarności społecznej. Źródło: Emilian Prałat, Miejsca i Sztuka. Kopaszewo, Łódź 2015

Był synem Kazimierza, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, i Marii Chłapowskiej. Po adopcji przez Zygmunta i Teklę Chłapowskich, nosił podwójne nazwisko Chłapowski Morawski, ale używał to drugie. Jako absolwent prawa na Uniwersytecie Poznańskim, zajął się zarządzaniem rodzinnych majątków, ratując 11 z nich z kryzysu, w tym Lubonię i Wąwelno. Jego praca w Towarzystwie Melioracji Obry świadczyła o umiejętnościach zarządczych i zrozumieniu potrzeb rolnictwa. W życiu osobistym ożenił się z Anną Wańkowicz w 1938 roku. Podczas II wojny światowej uczestniczył w kampanii wrześniowej oraz walczył w Powstaniu Warszawskim, gdzie został ciężko ranny. Po wojnie przeniósł się do Warszawy, kontynuując pracę na rzecz polskiej ziemi. Był aktywnym członkiem Miejskiej Rady Narodowej i Klubu Inteligencji Katolickiej. Krzysztof był również autorem książek o ziemiaństwie. Otrzymał order "Pro Ecclesia et Pontifice" za zasługi dla kościoła i społeczeństwa.

Wraz z bratem Kazimierzem pobierał nauki w internacie Jezuickim w Tarnopolu i Chyrowie. U Stanisława Chłapowskiego w Żegocinie odbył praktykę rolną (1895-1896), uzupełnioną następnie o zarządzanie Rąbiniem. Administrował Jurkowem w latach 1914-1915 oraz krótko Czerwoną Wsią. Studiował m.in.w Berlinie. Przełom 1897-1898 spędził w Paryżu. Od tego roku zaczęły się niezwykle trudne rządy Mieczysława nad Kopaszewem przerwane tragedią I wojny światowej. Zmodernizował dom w Rogaczewie. W 1909 zakupił majątek Sobiejuchy. W 1911 roku w Goli odbył się ślub Mieczysława i Wandy z Potworowskich. W czasie I wojny światowej wraz z żoną działał w komitecie pomocy ludności Królestwa Polskiego. Wzorem ojca należał do Centralnego Towarzystwa Gospodarczego oraz był członkiem Zarządu Towarzystwa Kółek Rolniczych . Odrodzona Polska uhonorowała Chłapowskiego członkostwem Naczelnej Rady Ludowej gdzie zasiadał w Komisariacie, nieformalnym Rządzie. Miał ogromne zasługi w przygotowaniu ziem bydgoskiego do wcielenia do Polski. Zabiegał również o zjednoczenie organizacji rolniczych, czego zwieńczeniem było powołanie 21 grudnia 1926 roku Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych. Talent organizacyjny Chłapowskiego wykorzystany został w pracach Naczelnej Organizacji Przemysłu i Rolnictwa Zachodniej Polski. Trzy kadencje zasiadał w Radzie Banku Polskiego. Przewodniczył także Kuratorium Fundacji Sułkowskich w Rydzynie. Chłapowski odbył wiele podróży zagranicznych, m.in. do Szwecji, skąd przeniósł na grunt polski chów bydła bezrogiego. Współpracował ze stacją nasienną w Svalof, skąd sprowadzał nasiona, rozmnażane i sprzedawane z zyskiem przez spółkę, której był jednym z współtwórców. Zbudował ciąg dróg łączących majątki, kolej polową, ponownie zdrenował pola. Wydarzeniami wyjątkowymi w historii rodzinnego Kopaszewa były wizyty Prezydentów Rzeczypospolitej – Stanisława Wojciechowskiego (1923) i Ignacego Mościckiego (1927). Obu podejmował Mieczysław. Chłapowski odznaczony został medalami Pro Deo et Principe oraz Polonia Restituta. Wzorem ojca i dziadka aktywnie działał na niwie wydawniczej. Był jednym z inicjatorów powołania „Gazety Powszechnej” w Poznaniu i „Dnia Polskiego”. Źródło: Emilian Prałat, Miejsca i Sztuka. Kopaszewo, Łódź 2015

Urodził się 5 maja 1869 w Turwi. Był wnukiem generała Dezyderego Chłapowskiego. Wcześnie osierocony wychowywał się pod opieką stryja Stanisława w Szołdrach. Ukończył gimnazjum w Lesznie i studia rolnicze w Berlinie. Studia doktorskie przerwało przejęcie zaniedbanej Turwi. Od 1890 zajął się gospodarstwem rolnym, nie zerwał jednak swoich kontaktów ze środowiskiem naukowym. Dzięki umiejętnej gospodarce i wielkiej pracowitości nie tylko podniósł majątek, ale zakupił pobliskie Goździchowo i Patokę na Śląsku, gdzie stworzył wzorcowe gospodarstwo i polski ośrodek kulturalny. Założył i prowadził w Dalewie kółko włościańskie. Przez lata przewodniczył Gostyńskiemu Towarzystwu Rolniczemu. Od 1908 roku przewodniczył Radzie nadzorczej Banku Ziemskiego, który odegrał wielką rolę w walce o stan posiadania polskiego. W 1909 roku ożenił się z Teklą z Mańkowskich. Interesowały go zagadnienia ekonomiczno–rolnicze. Badał zwiększenie się wartości ziemi pod wpływem rozwoju intensywnej gospodarki. Wydał kilka publikacji poświęconych analizie ekonomicznej działalności Komisji Kolonizacyjnej. Był wybitnym znawcą spraw parcelacyjnych, przewodniczył pracom komisji agrarnej związków ziemiańskich w Warszawie.

Izabela – przez bliskich nazywana Izią – urodziła się 14 grudnia 1830 r. w Warszawie jako córka Anny z Sapiehów i Adama Jerzego Czartoryskiego. Odebrała bardzo staranne wykształcenie, a wychowanie w środowisku paryskiego Hôtel Lambert rozbudziło w niej zamiłowanie do sztuki i pasję kolekcjonerską. W 1857 r. wyszła za mąż za Jana Kantego Działyńskiego. Ich wielkopolskim domem został, zakupiony w 1852 r. przez Tytusa Działyńskiego, zamek w Gołuchowie, który z inicjatywy Izabeli gruntownie odrestaurowano. W jego wnętrzach księżniczka stworzyła jedno z ciekawszych muzeów na ziemiach polskich, umieszczając tam m.in. cenną kolekcję antyczną. W 1872 r. Jan w ramach rozliczeń finansowych (za pożyczki zaciągnięte u żony na organizację powstania styczniowego) przekazał Gołuchów Elżbiecie na wyłączną własność. Zmarła bezpotomnie 18 marca 1899 r. w Mentonie, a pochowana została w Gołuchowie. Przedtem utworzyła Ordynację Książąt Czartoryskich, która trzymała pieczę nad majątkiem, gwarantowała niepodzielność oraz dostępność zbiorów gołuchowskich. Autorzy i autorki opisu: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki

Celestyna (tego imienia używała w dorosłym życiu) z Zamoyskich – żona Tytusa Działyńskiego, twórcy Biblioteki Kórnickiej, urodziła się 16 września 1804 r. w Zamościu. Była córką Zofii z Czartoryskich i ordynata Stanisława Kostki Zamoyskiego oraz wnuczką słynnej Izabeli z Flemingów Czartoryskiej, właścicielki Puław. Przez najbliższych nazywana była Celiną. W Oleszycach – gdzie Działyńscy przebywali po upadku powstania listopadowego – tworzyła szkółki ludowe dla najuboższych, samodzielnie przygotowując materiały i pomoce dydaktyczne. Działyńscy założyli tam również towarzystwo trzeźwości. Po odzyskaniu majątku i powrocie do Wielkopolski, Celestyna została współtwórczynią Towarzystwa Pań Miłosierdzia Św. Wincentego à Paulo w Poznaniu. Z jej inicjatywy do Kórnika sprowadziły się Siostry Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo, które pomagały ubogim oraz prowadziły kursy szycia dla kobiet. Była ponadto miłośniczką sztuki i utalentowaną rysowniczką. Angażowała się w projektowanie wnętrz kórnickiego zamku oraz otaczającego zamek parku i ogrodów. Zmarła 10 lipca 1883 r. w Poznaniu i została pochowana w krypcie kościoła kórnickiego. Autorzy autorki opisu: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki.

Polska malarka, działaczka społeczno-kulturalna i kolekcjonerka dzieł sztuki. Większość swojego życia spędziła w Paryżu, gdzie uzyskała wykształcenie. Po przyjeździe do Polski utworzyła w zamku w Gołuchowie imponującą kolekcję sztuki. Wśród niej znalazły się cenny zbiór waz greckich, mebli, tkanin, obrazów m.in. Rembrandta, Stwosza, a także koronacyjny konterfekt Augusta S. Poniatowskiego. W 1857 roku poślubiła wielkopolskiego ziemianina Jana Działyńskiego.

Jan urodził się 28 września 1829 r. w Kórniku. Był jedynym synem Gryzeldy Celestyny z Zamoyskich i Tytusa Działyńskiego, ostatnim kontynuatorem rodowego nazwiska i spadkobiercą majątku. Najwcześniejsze lata dzieciństwa spędził w majątku Oleszyce w Galicji, gdzie Działyńscy byli zmuszeni zamieszkać ze względu na represje, jakie dotknęły Tytusa za udział w powstaniu listopadowym. Młody Jan uczył się jeździć konno od członków słynnej trupy cyrkowej Franconiego organizującej widowiskowe pokazy woltyżerki. W 1842 r. rozpoczął naukę w gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie jednym z jego nauczycieli był Hipolit Cegielski. Dalszą edukację kontynuował w szkole wojskowej w Berlinie, a następnie w Paryżu. Poznał tam księżniczkę Izabelę Czartoryską, córkę księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, którą poślubił w 1857 r. Tytus Działyński podarował małżonkom, zakupiony w 1852 r., zamek w Gołuchowie. Jan odziedziczył bibliofilskie i kolekcjonerskie pasje swojego ojca, które dzielił z żoną. Z zaangażowaniem kontynuował dzieło Tytusa – dokończył przebudowę kórnickiego zamku, rozwijał bibliotekę, poszerzając jej profil o dzieła z nauk ścisłych, prowadził prace wydawnicze. Angażował się także w działalność polityczną, m.in. zostając posłem na sejmy polskie w Berlinie. W 1863 r., po wybuchu powstania styczniowego, stanął na czele Komitetu Narodowego w Poznaniu, a po rozbiciu siatki konspiratorów, których dane znaleziono w jego notatkach, przystąpił do oddziałów powstańczych. Za swoją działalność został skazany na karę śmierci – uniknął jej jednak, wyjeżdżając do Paryża. Po uzyskaniu amnestii wrócił do Wielkopolski. Był jednym z założycieli Banku Włościańskiego. Zmarł bezdzietnie 30 marca 1880 r. i został pochowany w krypcie kościoła kórnickiego. Wcześniej cały majątek przekazał swojemu siostrzeńcowi – Władysławowi Zamoyskiemu. Autorzy i autorki opisów: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki

Tytus urodził się 24 grudnia 1796 r. w Poznaniu jako syn Justyny z Dzieduszyckich i Ksawerego Działyńskiego. Najwcześniejsze lata dzieciństwa spędził w poznańskiej rezydencji oraz w pałacu w Konarzewie. Tam pod czujnym okiem guwernera – byłego jezuity Jakuba Miszewskiego – pobierał pierwsze nauki. Następnie uczęszczał na lekcje prowadzone przez niemieckiego nauczyciela Theremina w Berlinie, edukację kontynuował w Paryżu, a studia wyższe ukończył na politechnice w Pradze. Po powrocie do rodzinnego Konarzewa w 1815 r. zaczął porządkować rodzinny księgozbiór oraz archiwum. Żyjąc w kraju pod zaborami, czuł, że skoro dysponuje zasobami umysłowymi i finansowymi, powinien zaangażować się w ratowanie dóbr kultury. Zaczął więc gromadzić różnorodne artefakty związane z historią Polski i od 1826 r. umieszczał je w odziedziczonym po ojcu kórnickim zamku, który postanowił przebudować, by mógł pełnić funkcję biblioteki. W 1825 r. ożenił się z Gryzeldą Celestyną z Zamoyskich, z którą miał sześcioro dzieci: Elżbietę, Jana, Jadwigę, Marię, Cecylię i Annę. W 1830 r. Tytus przystąpił do powstania listopadowego, w związku z czym prace nad przebudową zamku zostały przerwane. Po upadku powstania dobra kórnickie zostały poddane sekwestrowi (sądowemu zajęciu majątku), a rodzina Działyńskich przeniosła się do zaboru austriackiego, gdyż tam nie dosięgały ich represje władz rosyjskich i pruskich. Po wygranym procesie z rządem pruskim o zwrot skonfiskowanego majątku w 1839 r. Działyńscy wrócili do Wielkopolski. Oprócz kolekcjonowania ksiąg i eksponatów muzealnych, Tytus Działyński zajmował się wydawaniem źródeł do dziejów Polski. Jednocześnie angażował się w pracę organiczną – jeszcze w 1838 r. Działyński pracował nad statutem spółki handlowej Bazar, a w 1857 r. zaangażował się w utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. W 1848 r. wspierał działania powstańcze Wiosny Ludów, za co odbył karę więzienia w cytadeli poznańskiej. Zasiadał ponadto jako poseł w sejmie pruskim, reprezentując interesy polskie i walczył m.in. o utworzenie uniwersytetu polskiego oraz o prawo do posługiwania się językiem polskim w urzędach pod zaborem pruskim. Zmarł w nocy z 11 na 12 kwietnia 1861 r. w Poznaniu i został pochowany w krypcie kościoła kórnickiego. Rok 1826 uznajemy za symboliczną datę założenia Biblioteki Kórnickiej przez Tytusa Działyńskiego. Autorzy i autorki opisu: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki.

Pisarz i podróżnik. Studiował filozofię i nauki przyrodnicze w Poznaniu i Krakowie. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim. Od 1927 roku rozpoczął swoje dalekie podróże, podczas których gromadził okazy fauny dla polskich placówek zoologicznych. Napisał wiele książek podróżniczych, m.in. Ryby śpiewają w Ukajali, Gorąca wieś Ambinanitelo, Kanada pachnąca żywicą. Utworzył w Puszczykowie Muzeum - Pracownię Literacką.

Urodził się 14 grudnia 1808 roku w Poznaniu. Pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej. Jego rodzicami byli Antoni Freudenreich i Anna Elżbieta Coswig z domu Horn. Nauki pobierał w Szkole Kadetów w Kaliszu i w poznańskim gimnazjum św. Marii Magdaleny, gdzie uzyskał maturę. Następnie odbywał studia lekarskie na uniwersytetach niemieckich, zakończone egzaminem w Berlinie (z wynikiem celującym) i dyplomem doktora nauk medycznych. Po ukończeniu studiów kilka lat praktykował w klinikach wiedeńskich i paryskich, by zapoznać się gruntownie ze swoim zawodem. Po powrocie do rodzinnego Poznania podjął praktykę i jednocześnie zaprzyjaźnił się ze znanym lekarzem-społecznikiem dr. Karolem Marcinkowskim. To właśnie za jego radą w 1834 roku przeniósł się do Gostynia, gdzie od razu pozyskał serca miejscowych obywateli oraz okolicznego ziemiaństwa. Poślubił przybraną córkę Jana Kuleszy (byłego burmistrza Gostynia), Nimfę. Pod wpływem teścia i Karola Marcinkowskiego aktywnie włączył się w nurt miejscowego, polskiego życia narodowego. Antoni Freudenreich zgłosił akces do Kasyna Gostyńskiego i został przyjęty w poczet jego członków. Wspólnie z Antonim Kolińskim przez kilka lat gorliwie pełnił obowiązki bibliotekarza, przyczyniając się w znacznym stopniu do rozkwitu tej placówki. W 1845 roku przeniósł się z żoną i córką do Poznania, gdzie rok później, po ustąpieniu dr. Ludwika Gąsiorowskiego, objął stanowisko dyrektora w prowincjonalnym Instytucie Kształcenia Akuszerek. Pełnił je do końca życia. Udzielał się jednocześnie w pracach grupy lekarzy-społeczników, którzy realizowali w myśl zaleceń dr. Karola Marcinkowskiego, rozległe praktyki wśród najuboższych mieszkańców miasta. Bardzo boleśnie przeżył śmierć swojego przyjaciela Karola Marcinkowskiego. Zrezygnował odtąd z życia towarzyskiego i oddał się wyłącznie pracy zawodowej. Zmarł 25 listopada 1884 roku w Poznaniu. Pochowano go na cmentarzu zasłużonych na Wzgórzu Św. Wojciecha. Miał pięcioro dzieci. K. Czub, Dr Antoni Freudenreich: z Poznania przez Wiedeń i Poznań do Gostynia. W 157. rocznicę rozwiązania Kasyna, „Nowa Gazeta Gostyńska” 2003, nr 4, s. 30.

Senator Królestwa Polskiego, prezes Izby Administracji departamentu poznańskiego, poseł województwa poznańskiego na Sejm Czteroletni, mecenas sztuki i kolekcjoner. W Dobrzycy, gdzie spędził ostatnie dwadzieścia lat swojego życia, oddał się wolnomularstwu, a także dbał o postęp agrotechniczny, techniki upraw, zakładał szkoły. Znacznie rozbudował też majątek. W pamięci ludzi zapisał się jako człowiek serdeczny, szlachetny, życzliwy ludziom i ofiarny.

Działacz społeczno-gospodarczy. Uczęszczał do Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu. W 1850 roku zakupił majątek w Pomarzanowicach koło Pobiedzisk, w którym gospodarował do 1885 roku. Przez lata zajmował się organicznikowską działalnością społeczno-gospodarczą. Wstąpił do Towarzystwa Rolniczego, a także wszedł do władz Centralnego Towarzystwa Gospodarczego, gdzie objął opiekę nad kółkami rolniczymi. Rozpoczął wydawanie Rocznika Kółek oraz Poradnika Gospodarskiego.

Generał wojsk polskich, działacz niepodległościowy. Służył w wojsku, Powstaniu Kościuszkowskim, a także w armii francuskiej. Współpracował z generałem Janem Henrykiem Dąbrowskim w tworzeniu Legionów Polskich we Włoszech. Od 1812 roku osiadł w Targowej Górce i bezskutecznie starał się o przyjęcie do służby w armii Królestwa Polskiego. W ostatnich latach swojego życia wspierał inicjatywy patriotyczne w zaborze pruskim. Jego prochy spoczywają w Krypcie Zasłużonych w podziemiach kościoła św. Wojciecha w Poznaniu.

Działacz polityczny, mecenas sztuki, filantrop i poeta. Uczęszczał do Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu, a następnie kształcił się w Berlinie i Heidelbergu. W Miłosławiu, gdzie zamieszkał z żoną Marią, prowadził "dom otwarty", często goszcząc u siebie literatów i malarzy. Założył galerię obrazów malarzy polskich, a także ufundował pomnik Juliusza Słowackiego. Opiekował się robotnikami i dziećmi z ubogich rodzin, był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i spółki H. Cegielski Towarzystwo Akcyjne.

To postać o wielowątkowej historii, która obejmuje zarówno powstanie listopadowe, jak i burzliwe czasy polityczne XIX wieku. Po ukończeniu liceum w Warszawie, walczył jako podoficer artylerii w powstaniu listopadowym, po którym wyemigrował do Francji. W Paryżu był nie tylko studentem prawa, ale także aktywnym uczestnikiem życia kulturalnego, podtrzymując kontakty z wybitnymi postaciami polskiego romantyzmu. Jego droga życiowa skomplikowała się po śmierci żony, po której podjął studia teologiczne w Rzymie. Po uzyskaniu święceń kapłańskich, stał się proboszczem w Krzywiniu, jednak jego życie było dalekie od spokojnej służby duszpasterskiej. Zamieszany w polityczne intrygi, został aresztowany pod zarzutem przygotowywania zamachu na Bismarcka, co było jednym z wielu epizodów jego burzliwego życia. Jego wkład w polską kulturę i literaturę jest niezaprzeczalny - był jednym z ojców polskiego pozytywizmu i propagatorem idei pracy organicznej. Jego śmierć w Wenecji w drodze powrotnej do Polski została nawet odnotowana przez londyński "The Times". Pochowany został w archikatedrze w Poznaniu, pozostawiając po sobie trwałe dziedzictwo w historii Polski.

Filozof i działacz polityczny. Uczęszczał do Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu, a następnie studiował w Berlinie filozofię, nauki matematyczno-przyrodnicze i filologię klasyczną. Uczestnik Powstania Listopadowego, działacz w Towarzystwie Pomocy Naukowej, a w okresie Wiosny Ludów członek Komitetu Narodowego. W latach 1868-1875 był prezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Rozwijał działalność publicystyczną, naukową i polityczną. W swoich pracach filozoficznych próbował godzić różne idee zmierzając do stworzenia systemu filozofii narodowej. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Lekarz, działacz narodowy, społeczny, naczelny orędownik idei pracy organicznej. Studiował medycynę w Berlinie, a w latach 1823-1830 realizował praktykę prywatną jako chirurg, ginekolog i położnik. Studiował również w Szkocji i Francji. W 1838 roku zainicjował budowę Poznańskiego Bazaru, a następnie stanął na czele Towarzystwa Pomocy Naukowej. Założył w Poznaniu Towarzystwo ku Wspieraniu Ubogich i Biednych, wchodził także w skład Rady Miejskiej. Z czasem stał się ideowym przywódcą organiczników wielkopolskich. Jego bezinteresowna działalność wyrobiła mu autorytet i uznanie wśród Wielkopolan i władz pruskich. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Lekarz, działacz społeczny i publicysta. Absolwent Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu. Uczestniczył w Powstaniu Listopadowym, działał w organizacjach: Towarzystwie Literacko-Słowiańskim, był współtwórcą Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, przewodniczył Wydziałowi Przyrodniczemu i Wydziałowi Lekarskiemu. Zasłużył się w zwalczaniu cholery, pracował w poznańskich szpitalach.

Działacz społeczny i polityczny. Kształcił się w szkołach berlińskich. Walczył w Powstaniu Listopadowym, a później w kampanii litewskiej. Wraz z Karolem Marcinkowskim zaangażował się w nurt pracy organicznej współtworząc Poznański Bazar oraz Towarzystwo Pomocy Naukowej. W 1842 roku stanął na czele Opieki Teatralnej, która ubiegała się o utworzenie w Poznaniu sceny narodowej. Wszedł w skład Komitetu Narodowego, zasiadł w sejmie pruskim będąc prezesem Koła Polskiego. Działał na rzecz rozwoju polskiego rolnictwa.

Działacz społeczny i polityczny, malarz i kolekcjoner sztuki. Kształcił się w Berlinie i Genewie, studiując m.in. malarstwo. Uczestniczył w Powstaniu Listopadowym, kampanii litewskiej. Był członkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, współtwórcą Poznańskiego Bazaru, był członkiem Komitetu Narodowego i Ligii Polskiej, a po wycofaniu się z życia politycznego zaangażował się w działalność Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W swojej posiadłości w Miłosławiu gościł wielu wybitnych literatów, malarzy, muzyków. Prywatne zbiory pod koniec życia przekazał PTPN.

W latach 1923-1924 uczęszczała do szkoły prowadzonej przez Siostry Sercanki Sacré Coeur w Polskiej Wsi koło Pobiedzisk. Ukończyła gimnazjum humanistyczne im. Królowej Jadwigi w Poznaniu, uzyskując maturę w roku 1929. Dalszą edukację kontynuowała rozpoczynając studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Poznańskiego, które ukończyła w 1937 roku, uzyskując tytuł magistra w zakresie chemii nieorganicznej. W roku 1930 wstąpiła do Aeroklubu Poznańskiego, gdzie rok później wyszkoliła się na samolocie Hanriot H.28. Współuczestniczyła w utworzeniu sekcji szybowcowej. Była pierwszą pilotką w Aeroklubie Poznańskim z kategorią A. Kategorie B, C i C urzędowe zdobyła jesienią w Bezmiechowej. W dniach 13-14 maja 1937 roku, startując z Bezmiechowej, ustanowiła na szybowcu Komar bis nr 422 konstrukcji Antoniego Kocjana kobiecy rekord świata w konkurencji długotrwałości lotem trwającym 24 godz. i 14 min., poprawiając dotychczasowy wynik o 10 godzin. Był to pierwszy i jedyny przed wojną rekord świata w szybownictwie uzyskany przez osobę obywatelstwa polskiego. Był on także rekordem Polski, zarówno w kategorii kobiecej, jak i męskiej. W roku 1937 uzyskała jeszcze cztery inne rekordy Polski. Jako pierwsza Polka otrzymała 354. w świecie i 54. w Polsce Srebrną Odznakę Szybowcową FAI, została także dwukrotnie laureatką nagrody Ministra Komunikacji, a w 1939 roku odznaczono ją Srebrnym Krzyżem Zasługi. We wrześniu 1939 roku jako podporucznik pilot została powołana do eskadry sztabowej. W czasie działań wojennych we wrześniu 1939 roku wykonała 6 lotów łącznikowych samolotem RWD-13. Na polecenie gen. Władysława Sikorskiego wezwana została do Francji, gdzie tworzyły się Polskie Siły Zbrojne. Przeszła specjalne przeszkolenie w zakresie szyfrowania. W maju 1940 roku wróciła drogą lądową do Warszawy wraz z trójką kurierów AK, celem podjęcia pracy w Delegaturze Rządu RP na Kraj. W czasie powstania warszawskiego brała udział w walce jako żołnierka Armii Krajowej. Wykazała się jako świetna organizatorka, zapewniając ciągłe dostarczanie koniecznych dokumentacji, pomimo trudnych warunków. Otrzymała za to Krzyż Walecznych. Po kapitulacji powstania przebywała w obozie przejściowym w Pruszkowie. Wraz z biurem Delegatury przeniosła się następnie do Milanówka, gdzie w dniu 4 marca 1945 roku została podstępnie aresztowana przez NKWD. Początkowo więziona była we Włochach pod Warszawą, następnie w obozie specjalnym NKWD w Rembertowie. W trakcie przesłuchań była bita i torturowana. W końcu trafiła do Berezówki pod Uralem, gdzie pracowała w strasznych warunkach przy wyrębie lasu i budowie nasypu. W listopadzie 1945 roku została zwolniona i przewieziona do Brześcia z transportem Polek i Niemek. Nie mając mieszkania w zburzonej stolicy, przeniosła się do Poznania. W latach 1946-1948 pracowała jako instruktorka szybowcowa w Aeroklubie Poznańskim – przyczyniła się do jego reaktywowania. Pod koniec roku 1948 na fali politycznej „weryfikacji” została usunięta z Aeroklubu. Do tego czasu wylatała na szybowcach 738 godzin, a na samolotach 1123 godziny. W roku akademickim 1948/1949 była asystentką w Zakładzie Chemii Analitycznej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. 17 lipca 1949 roku została bezpodstawnie aresztowana w Świnoujściu pod zarzutem zamiaru przekroczenia granicy państwowej i skazana na 18 miesięcy więzienia. W roku 1956 po październikowej odwilży została członkiem Klubu Seniorów Lotnictwa w Warszawie. G. Skorupski, W służbie ojczyzny. Wanda Modlibowska „Halszka”, „Życie Gostynia” 2001, nr 32, 7.

Nazywana przez niektórych “szaloną Poznanianką”, krytykowana za niezależność i radykalne poglądy. Założycielka pierwszej w Polsce innowacyjnej szkoły dla kobiet, w której nauczano matematyki, geografii i nauk przyrodniczych - przedmiotów zarezerwowanych wówczas wyłącznie dla mężczyzn. Wraz z mężem Antonim Woykowskim wydawała Tygodnik Literacki, gdzie publikowano literaturę szerzącą idee wolnej Polski. Zarzucając, co prawda, organicznikom współpracę z rządem pruskim i elitaryzm, przyczyniała się do budowania kultury i tożsamości, tworząc od podstaw polskie społeczeństwo. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości.

Filolog, nauczyciel, felietonista i działacz społeczny. Był uczniem Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu, studiował filologię klasyczną i filozofię w Berlinie, dokształcał się w Paryżu. Pracował w poznańskich szkołach, a także udzielał się społecznie m.in. w Towarzystwie Pomocy Naukowej oraz Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Zajmował się pracą naukową w dyscyplinie filologii klasycznej. Swoje dzieła publikował na łamach Dziennika Poznańskiego.

Uczył się początkowo w Poznaniu, a w latach 1816-1822 w szkole wojewódzkiej w Kaliszu. Uczęszczał następnie na uniwersytety w Lipsku i Heidelbergu, w 1829 roku uzyskał patent magistra obojga praw. Obowiązującą aplikację odbywał w Komisji Spraw Wewnętrznych przy referendarzu Adamie Tomaszu Chłędowskim, współpracując zarazem z redagowanym przezeń „Dziennikiem Powszechnym Krajowym”. Dla wydawanej przez Edwarda Raczyńskiego Biblioteki Klasyków Łacińskich przetłumaczył z oryginału Elegie i wiersze Albiusza Tybulla, opatrując je komentarzem. Po wybuchu powstania listopadowego jeździł z półurzędową misją do Saksonii, Bawarii i Palatynatu, agitując w postępowych środowiskach literackich za sprawą polską. Wróciwszy do Warszawy, zaciągnął się jako szeregowiec do pułku celnych strzelców sandomierskich. Służąc kolejno pod Wojciechem Chrzanowskim i Samuelem Różyckim bił się pod Lubartowem, Kockiem, Firlejem, Lipskiem i Iłżą. Osiadł na gospodarstwie rolnym w Zielątkowie w ówczesnym powiecie obornickim. Podejmował różnorodną działalność społeczną organizując „gabinety archeologiczne” przy powiatowych kasynach w Gnieźnie, Szamotułach, Gostyniu, Raszkowie, zachęcając środowisko ziemiańskie do planowego zbierania narodowych pamiątek. Od 1838 roku był członkiem zarządu Kasyna Szamotulskiego. A. Rudzińska, Jędrzej Moraczewski (1802-1855) – historyk, publicysta, działacz społeczny, „Nowa Gazeta Gostyń-ska” 2011, nr 3, s. 12, 13.

Kształcił się we Wrocławiu, Berlinie i Monachium. Studiów nie ukończył ze względu na stan zdrowia. Odbył jednak podróż po zaborze pruskim, Królestwie Polskim, Wołyniu i Podolu. Dalej udał się na Wschód, docierając do Odessy i Konstantynopola, a w drodze powrotnej odwiedzając Rzym i Italię. Tam związał się z nowopowstającym zgromadzeniem zmartwychwstańców. W 1841 roku poślubił Józefę Łempicką i nabył majątek Jurkowo koło Krzywinia. Był erudytą i bibliofilem, co znalazło odzwierciedlenie w bogatym księgozbiorze jurkowskim. Zasiadał w pruskim parlamencie. Był członkiem Towarzystwa Naukowej Pomocy Przyjaciół Nauk Poznańskiego. Utrzymywał bliskie kontakty z księdzem Karolem Antoniewiczem, Maurycym Mannem, księdzem Aleksandrem Prusinowskim, księdzem Kajetanem Kajsiewiczem, a w sposób szczególny księdzem Janem Koźmianem. Dla tego ostatniego doprowadził do umieszczenia w katedrze poznańskiej pomnika nagrobnego dedykowanego Koźmianowi. Inicjował szereg wieców katolickich. Był korespondentem „Czasu”, współpracował z „Przeglądem Poznańskim” i „Kurierem Poznańskim” . Należał do głównych orędowników ultramontanizmu. W parlamencie walczył o łagodzenie ustaw antykościelnych oraz zachowanie prymatu papieża w kwestiach rządów świeckich.

Była wybitną działaczką społeczną, poświęcając życie pomocy niewidomym i słabowidzącym. Urodziła się w Turwi, a edukację zdobyła w Krakowie, kończąc studia pedagogiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po śmierci ojca w 1925 roku przeniosła się do Warszawy, gdzie zaangażowała się w działalność Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. W Laskach pracowała jako administrator, zajmowała się finansami Towarzystwa, organizując wsparcie poprzez warsztaty, świetlice, opiekę indywidualną i lekarską. Zofia została odznaczona Orderem Orła Białego, nagrodą im. Alberta Schweitzera, nagrodą Fundacji Episkopatu Polski oraz Orderem Gwiazdy Solidarności Włoskiej III Klasy. Zmarła 15 października 2010 roku, zostawiając po sobie trwały ślad w sercach i pamięci tych, których życia dotknęła. Zofia Morawska została pochowana na cmentarzu w Laskach, w miejscu, które było świadkiem jej niezliczonych dobrych uczynków.

Zarządzała dwoma majątkami: w Niegolewie i Myjomice, gdzie prowadziła ogrody warzywne, pasieki i parki pałacowe. W trakcie zaborów zajmowała się tajnym nauczaniem dzieci wiejskich, organizowała teatr amatorski dla młodzieży. Jej działalność edukacyjna wśród lokalnych społeczności skupiała się, między innymi, na nauczaniu zasad higieny, zdrowego żywienia, ale także praktycznych sposobów na zakładanie ogrodów przydomowych z warzywami i ziołami. Stworzyła i opłacała ochronkę dla dzieci włościańskich. Delegatka na Sejm Dzielnicowy Poznania, czynnie uczestniczyła w Powstaniu Wielkopolskim wspomagając szpitale i dostarczając żywność. Po wojnie założyła Związek Włościanek Wielkopolskich, była członkinią Izby Rolniczej w Poznaniu.

Kompozytor, dyrygent, organista i pedagog. Studiował w Berlinie. Był dyrektorem artystycznym krakowskiego Towarzystwa Muzycznego. W roku 1919 osiadł w Poznaniu, zajmując się działalnością kompozytorską i koncertową. Integrował lokalną społeczność muzyczną, był organizatorem i kierownikiem chórów poznańskich, a także zjazdów śpiewaczych podczas których koordynował występy chórów mieszanych. Uprawiał niemal wszystkie formy muzyki instrumentalnej. Skomponował muzykę Roty do słów Marii Konopnickiej.

Klaudyna (tego imienia używała w dorosłym życiu) była najmłodszą córką Justyny z Dzieduszyckich i Ksawerego Działyńskiego. Urodziła się 27 sierpnia 1801 r. w Kórniku, ponoć w oficynie, którą wybudował Feliks Szołdrski. Otrzymała dobre wykształcenie i płynnie posługiwała się językiem francuskim oraz angielskim. W 1825 r. wyszła za mąż za Bernarda Potockiego, a w prezencie ślubnym od swojego brata Tytusa otrzymała zbudowany przez niego zameczek na wyspie Jeziora Góreckiego. Po wybuchu powstania listopadowego zaangażowała się w pomoc medyczną powstańcom. Przebywając we Francji, miała okazję poznać i wspierać członków Wielkiej Emigracji. Zaprzyjaźniła się wówczas ze Stefanem Garczyńskim, Fryderykiem Chopinem oraz Adamem Mickiewiczem, który podarował jej rękopis Dziadów części trzeciej, zachowany do dziś w zbiorach naszej książnicy. Przez wielu nazywana jest muzą poetów romantycznych. Zmarła w Genewie 8 czerwca 1836 r., gdzie została pochowana. W 1879 r. szczątki Klaudyny przewieziono do grobowca Zamoyskich na cmentarzu we francuskim Montmorency. Autorzy i autorki: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki.

Działacz polityczny i gospodarczy. Kształcił się w Poznaniu i Warszawie, a później w Bonn, Heidelbergu i Berlinie słuchając wykładów prawa, nauk politycznych i kameralistyki. Uczestniczył w Powstaniu Listopadowym. Mieszkając w Goli pod Gostyniem zajął się działalnością gospodarczą i społeczno-polityczną tworząc Kasyno Gostyńskie - stowarzyszenie gospodarczo-oświatowo-charytatywne. Przyczynił się do założenia Poznańskiego Bazaru i Towarzystwa Pomocy Naukowej. Był niezwykle ofiarny w działalności patriotycznej i społecznej, ciesząc się autorytetem wśród Wielkopolan.

Społecznik, mecenas i dobroczyńca. Edward Raczyński i jego działalność na terenie Poznania ukazuje nietypowe oblicze pracy na rzecz narodu, która wg niego polegała na inicjatywach jednostki, a nie ogółu. Raczyński wszelkie poczynania podejmował samodzielnie i na własną rękę, bez konsultacji z istniejącymi towarzystwami. Mimo to, jego najsłynniejsza fundacja służy mieszkańcom miasta do dziś. Biblioteka Raczyńskich od chwili jej otwarcia 5 maja 1829 r. miała charakter publiczny, określony w statucie przez samego Raczyńskiego. Celem placówki było udostępnienie zbiorów całemu społeczeństwu, niezależnie od płci, wieku czy majątku. To tu w początkowym okresie istnienia miało swoją siedzibę Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie. Raczyński wspierał także inicjatywy mające rozwiązać problemy komunalne w mieście. Ufundował dla Poznania wodociąg prowadzący początkowo do wylotu alei Wilhelmowskiej, a potem do ulicy Długiej.

Działacz polityczny, społeczny, filozof, literat i filantrop. Studiował prawo, filozofię i historię na Uniwersytecie w Berlinie, a następnie podróżował po Europie. Był jednym z założycieli Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, hojnym darczyńcą Towarzystwa Naukowej Pomocy i Szkoły Polskiej w Paryżu (tzw. szkoły Batignolles). Rogerowi bliskie były idee pozytywistyczne, w swoim majątku w Rogalinie ok. 1856 roku zbudował nowoczesną gorzelnię. Po upadku Powstania styczniowego, które hojnie wspierał, m.in. finansując zakup broni, zmuszony do emigracji przebywał najpierw we Florencji a następnie w Paryżu, gdzie zmarł.

Żołnierz, podróżnik, kolekcjoner i znawca sztuki. Po studiach prawniczych w Paryżu podróżował po Europie, walczył jako żuaw papieski pod Mentaną, a później brał udział w walkach u boku Francuzów przeciwko Prusom. W kolejnych latach odbył dalekie podróże m.in. do Indochin i Chile. Po powrocie do kraju ożenił się z Marią Beatrix Krasińską, a po jej rychłej śmierci z Różą z Potockich 1 v. Krasińską i na stałe osiedli w Rogalinie. W tym czasie Edward Aleksander zaczął kupować dzieła malarstwa europejskiego przełomu XIX i XX wieku. Na przestrzeni niemalże pół wieku stworzył kolekcję liczącą prawie 500 obrazów, które nabywał osobiście m.in. na corocznych wystawach w Paryżu i Monachium. W 1910 roku zbudował w Rogalinie galerię mogącą pomieścić całą kolekcję, którą udostępniał publiczności. Raczyński był nie tylko wytrawnym kolekcjonerem i koneserem sztuki, który przez ponad ćwierć wieku pełnił funkcję Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, ale również mecenasem wspierającym artystów, stymulującym ich twórczość. Podczas dużego remontu pałacu w Rogalinie, przeprowadzanego przez Edwarda Aleksandra i Różę w latach 90. XIX wieku, w skrzydle gościnnym urządzono pokój i pracownię malarza, z których korzystali m.in. Michał Gostkin Wywiórski, Leon Wyczółkowski i Jacek Malczewski.

Aktywistka, działaczka społeczna. Jako jedna z pierwszych kobiet należąca do Ligi Narodowej. Współredagowała wykupiony przez Ligę “Goniec Wielkopolski”, pismo popierające pracę organiczną, sprzeciwiające się polityce zaborczej, germanizacji i rusyfikacji. Członkini tajnego Towarzystwa Tomasza Zana w Poznaniu. W jej mieszkaniu odbywały się zjazdy poznańskiego “Zetu”, tajnego związku młodzieży polskiej. Należała do towarzystwa “Warty”, w którym wygłaszała odczyty o literaturze i historii polskiej; autorka “Ojczyzny w piśmie i pomnikach”. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Pochodził z rodziny chłopskiej, zamieszkałej od kilku stuleci w rodzinnej wsi. Miejscową szkołę elementarną ukończył z wyróżnieniem w 1876 roku. Wzorowo gospodarował na 15-hektarowym gospodarstwie. Był rozmiłowanym w swoim zawodzie, niezwykle pracowitym i zaradnym rolnikiem. Często powtarzał przysłowie: „Kto przy Obrze, temu dobrze”. Interesował się przeszłością najbliższej okolicy, znał na pamięć koligacje krewnych i powinowatych, właścicieli pobliskich majątków ziemskich, nazwiska nauczycieli i księży w pobliskich parafiach oraz wydarzenia z własnych przeżyć oraz zasłyszane z rozmów ze starszymi ludźmi. Jego fenomenalna pamięć rejestrowała wiernie kronikę ziemi nad Obrą i Kanią. Miał też wielki talent narratorski, co było widoczne nawet w zeszycie z zapiskami gospodarskimi. Za namową syna Stanisława – wówczas asystenta anglistyki na Uniwersytecie Warszawskim – spisał w latach 1933-1935 swoją księgę wspomnień, której nadał tytuł: "Kto przy Obrze, temu dobrze". Pamiętnik ten był przez ponad trzydzieści lat przechowywany w mieszkaniu syna Stanisława w Warszawie, nim w 1967 roku ukazał się drukiem w Poznaniu. Książka zyskała od razu duży rozgłos w kraju i za granicą. Zaliczono ją do klasycznej literatury pamiętnikarskiej – do tzw. złotej serii pamiętników chłopskich w Polsce. Zawiera bezcenny materiał dla badaczy folkloru i historii regionalnej w XIX i XX wieku. W. Grzelczyk, Tomasz Skorupka, „Nowa Gazeta Gostyńska” 2003, nr 5, s. 31; nr 6, s. 27.

Przyszła na świat 20 maja 1804 roku w Brodach jako córka Łukasza i Weroniki z domu Wyssogota-Zakrzewskiej. Odebrała edukację na prywatnych pensjach w Poznaniu i w Dreźnie. Po śmierci jej rodziców rada rodzinna zdecydowała o podziale majątku – Emilii wówczas przypadły Pakosław, Michorzewo i Michorzewko. Po wybuchu powstania listopadowego zaczęła organizować składki, ochotników, broń, konie i środki opatrunkowe. Zebrała 8 tysięcy talarów na cele powstańcze, a dwa razy tyle dołożyła od siebie. Później sama ruszyła do Warszawy, gdzie rozpoczęła pracę samarytańską z Klaudyną Potocką poprzez opiekę nad rannymi aż do końca powstania. Po powrocie do domu została osądzona za „zdradę stanu”, nie zaprzestała jednak działalności konspiracyjnej. Po odzyskaniu dóbr dołączyła do inicjatyw poznańskich organiczników, należała do grona udziałowców Spółki Bazarowej w Poznaniu – była jedną z 23 kobiet wpisanych do spółki. W 1835 roku Towarzystwo Montyona i Franklina przyznało jej złoty medal za pracę samarytańską. W owym czasie była osobą rozpoznawaną w całej Europie. W lutym 1846 roku po nieudanej próbie wywołania powstania w Poznańskiem Sczaniecka pomagała w ratowaniu „spalonych” konspiratorów. W czasie Wiosny Ludów znów zabrała się do pracy i zorganizowała Dyrekcję Opieki nad Rannymi. Rozpoczęła prace nad innymi lazaretami, w tym we Wrześni. Zorganizowała także lazarety m.in. w Śremie, gdzie umieszczono rannych spod Książa. Po wybuchu powstania styczniowego utworzyła Wielkopolski Komitet Niewiast, z którego inicjatywy przy granicy rozpoczęto organizację lazaretów dla rannych w tym szpitala w przygranicznym Strzelnie. W owym czasie Emilia Sczaniecka stała się żyjącym symbolem. W swoim ostatnim trzydziestoleciu wiodła spokojne życie, jednak nie zaprzestała działalności samarytańskiej i publicznej. W 1870 roku swoje udziały ze spółki bazarowej przekazała na rzecz Towarzystwa Pomocy Naukowej im. dr. Karola Marcinkowskiego. Emilia Sczaniecka odeszła z tego świata 11 maja 1896 roku w Pakosławiu. Pochowana została na cmentarzu przykościelnym w Michorzewie.

Działaczka patriotyczna, społeczna, edukatorka, polityczka. W czasach, w których kobiety nie mogły pobierać wyższego wykształcenia, edukowała się na własną rękę, m.in. jako słuchaczka na Uniwersytecie Jagiellońskim. Członkini Komitetu Obywatelskiego, Naczelnej Rady Ludowej oraz reprezentantka Poznania w czasie obrad Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu w grudniu 1918 roku. Została jedną z ośmiu posłanek w pierwszym powojennym parlamencie. Współautorka podręcznika dla nauczycielek „Jak uczyć dzieci czytać i pisać po polsku”.

Była córką Stanisława herbu Oksza (1832-1904) – ostatniego Polaka na stanowisku marszałka wielkopolskiego sejmiku prowincjonalnego i Stanisławy ze Sczanieckich herbu Ossoria (1836-1922). Po ukończeniu szkół wróciła do rodzinnego Zalesia. Tu rozpoczęła aktywną działalność społeczną oraz publicystyczno-literacką. Nawiązała m.in. bliskie kontakty z Emilią Sczaniecką – prywatnie jej cioteczną babką. Znamiennym rysem pracy Stablewskiej była akcja oświatowo-charytatywna wśród ludu wiejskiego. W latach osiemdziesiątych odbyła wraz z ojcem podróże do Berlina, Wiednia, Innsbrucku i Triestu. Wtedy już pisywała wiersze i prozę. Pochwały, jakie zyskał sobie w kręgu towarzyskim jej poemat "Różyczka, czyli dramat w Zakopanem" (Poznań 1893) sprawiły, że postanowiła zająć się pisarstwem. Uczestniczyła w gostyńskich zjazdach ziemianek, miała odczyty w Czytelni dla Kobiet, pisała obrazki dramatyczne dla miejscowej sceny i współpracowała z prasą lokalną. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpiła do Związku Zawodowego Literatów Polskich. W jej twórczości literackiej obowiązywał uproszczony dychotomiczny podział świata: katolicyzm, patriotyzm, społecznikostwo, walka w obronie polskości, to cechy ziemiaństwa, lekceważenie tradycji, rozrzutność, brak odpowiedzialności za kraj, bezbożność, lewicowość, to ujemne właściwości innych środowisk. A. Rudzińska, Irena Kazimiera Stablewska (1864-1939), „Nowa Gazeta Gostyńska” 2011, nr 16, s. 23, 25.

Urodziła się 28 grudnia 1715 r. w Runowie Krajeńskim. Jej matką była Teresa z Tarłów, a ojcem Zygmunt Działyński. Kiedy miała 7 lat, straciła ojca, kilka lat później zmarła jej matka i w wieku 11 lat Teofila została sierotą. Opiekę nad nią przejęła jej matka chrzestna i ciotka – księżna Teofila z Leszczyńskich Wiśniowiecka Konarzewska, która zadbała o bardzo dobre wykształcenie młodej Działyńskiej. Mając zaledwie 17 lat, wyszła za mąż za Stefana Szołdrskiego – była już wtedy niezależną kobietą, właścicielką Kórnika i Runowa Krajeńskiego. Małżeństwo doczekało się trojga dzieci: Ludwika, Marianny i Feliksa, ale tylko Feliks dożył wieku dorosłego. Mąż Teofili zmarł, kiedy miała 21 lat. Jej drugim mężem został, o 7 lat od niej młodszy, Aleksander Hilary Potulicki – ich związek zakończył się jednak rozwodem. Teofila była zaradną i przedsiębiorczą właścicielką kórnickich i runowskich majętności. Przebudowała zamek, czyniąc z niego barokowy pałac, a także urządziła ogród barokowy. Mając tak rozległe tereny zielone, rozpoczęła hodowlę jedwabników, a z uzyskanych nici jedwabnych produkowała tkaniny. W Kórniku i Bninie wzniosła ratusze – ten bniński zachował się w całości do dziś. Teofila założyła straż ogniową, a ponadto – żeby zapobiec pożarom – kazała mieszkańcom swych włości budować w domach kominy z cegieł. Tych, których nie było na to stać, wspomagała finansowo. Na należących do niej ziemiach bezpiecznie żyli i pracowali wyznawcy różnych religii: żydzi, katolicy oraz osadnicy olęderscy. W kwestiach społeczno-ekonomicznych również była nowoczesna i postępowa, o czym świadczy fakt, że zamieniła pańszczyznę na czynsz. Za jej czasów Kórnik przeżywał rozkwit gospodarczy. Zmarła 26 listopada 1790 r., pozostawiając majątek jedynemu synowi, Feliksowi. Jako pierwsza z Działyńskich została pochowana w krypcie kościoła kórnickiego. Autorzy i autorki opisu: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki.

W czasie powstania styczniowego ks. Szamarzewski wygłaszał patriotyczne kazania, organizował werbunek ochotników i potajemnie przemycał zaopatrzenie dla walczących. Jako prekursor i patron spółek porządkował ich rachunkowość, uczył załatwiania spraw sądowych, relacji kredytowych pomiędzy spółką a członkami, brał udział w zebraniach zarządów, rad nadzorczych czy zgromadzeniach członków. Ks. Szamarzewski podkreślał, że zadaniem spółek jest postaranie się o pozyskanie taniego pieniądza oraz udzielanie kredytów członkom przy niskim oprocentowaniu. Sam przez lata pełnił funkcję patrona pro publico bono.

Lekarz i społecznik, doktor nauk medycznych. Studiował medycynę we Wrocławiu. Swoją wiedzę uzupełniał w Berlinie, Lipsku, Dreźnie, Jenie i Erlangen. W Poznaniu angażował się w pracę społeczną m.in. w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, Towarzystwie Pomocy Naukowej, a także był współzałożycielem i redaktorem Nowin Lekarskich. W 1923 roku utworzył fundację Nauka i Praca, pomagającą młodzieży. Popierał ideę utworzenia Krypty Zasłużonych Wielkopolan w poznańskim kościele św. Wojciecha. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Działaczka na rzecz rozwoju kobiet i polskiej gospodarki. Twórczyni Stowarzyszenia Personału Żeńskiego w Handlu i Przemyśle, pierwszego związku zawodowego broniącego praw pracowniczych kobiet; założycielka Salonu Mód Polskich, jednej z najbardziej prestiżowych lokalizacji w Poznaniu. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Działaczka na rzecz edukacji polskich dzieci, rozwoju kobiet. Jedna z najwybitniejszych członkiń Towarzystwa “Warta”, od 1920 roku pełniła rolę jego przewodniczącej. Założycielka „Towarzystwa przyjaciółek wzajemnego pouczania się Warta”, zajmującego się tajnym nauczaniem języka polskiego dzieci i młodzieży; organizatorka pierwszego wiecu kobiet. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Był wzorem kapłana społecznika. Stanął na czele licznych towarzystw i związków, którym patronował. Prowadził też akcje oświatowe i kulturalne. Działał na rzecz rolników wspierając Kółka Rolnicze. Przekształcił Kasę Oszczędności i Pożyczek w Śremie w Bank Ludowy, którego był dyrektorem przez 20 lat. Propagował nawyk oszczędzania oraz lokowania nadwyżek pieniężnych w bankach. Za jego patronatu rozwinął się Związek Spółek Zarobkowych. *Fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Urodziła się 4 października 1880 roku w Bielewie w powiecie kościańskim w rodzinie niepiśmiennego robotnika rolnego Stanisława Dembskiego i jego żony Agnieszki z Mańkowskich. W 1902 roku w Lubiniu poślubiła Michała Wilczkowiaka. Tam też urodził się ich syn Antoni. Od początku XX wieku mieszkali w Wanne koło Tybingi, gdzie prowadziła księgarnię z polskimi książkami i zajmowała się edukacją polskiej diaspory w Niemczech. W 1916 roku była już wyróżniającą się działaczką polonijną – wchodziła w skład sześcioosobowego zarządu Komitetu Wykonawczego powołanego przez zarządy kilkunastu polskich organizacji w Niemczech działających na zachód od Łaby. W 1917 roku została członkinią komitetu jubileuszowego na czele z arcybiskupem Edmundem Dalborem, powołanego z okazji 100. rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. Od 1918 roku była wzmiankowana w prasie jako prezes Związku Towarzystw Polek. Przemawiała na zjazdach w Bochum i Herne. Poruszała kwestie trudnej sytuacji bytowej pracujących kobiet i matek opiekujących się dziećmi. Zbierała oklaski, a jej pozycja jako wiodącej działaczki emigracyjnej była niekwestionowana. W okresie działalności wśród wychodźstwa organizowała wyjazdy wakacyjne dla dzieci z Westfalii do Polski, by nie straciły kontaktu z ojczystą kulturą i językiem, prowadziła również akcje pomocowe dla głodnych i bezdomnych Polaków w zaborze pruskim. Potwierdzeniem jej statusu był wybór do składu Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, a także jako delegatki z obczyzny „Nadrenia-Westfalia” na Polski Sejm Dzielnicowy. W wyborach uzupełniających do Sejmu Ustawodawczego (1919-1922) została wybrana na posła jako jedna z pierwszych ośmiu kobiet w historii polskiego parlamentaryzmu. W czasie wyborów mieszkała w Piaskach koło Gostynia. Politycznie reprezentowała Narodową Partię Robotniczą. W Sejmie pracowała w komisjach: konstytucyjnej i opieki społecznej. W kwietniu 1920 roku podczas wiecu przedwyborczego w Toruniu skrytykowała jednego z księży. Za ten incydent prokuratura wniosła akt oskarżenia przeciw Wilczkowiakowej. Klub NPR zwrócił się do Sejmu o zawieszenie postępowania karnego aż do wygaśnięcia mandatu. W archiwum sejmowym zachował się stenogram jej przemówienia z lipca 1920 roku. Stawała wówczas w obronie ubogich i krytykowała urzędników. W lutym 1921 roku przemawiała na wiecu w Tarnowie, gdzie bezskutecznie próbowała założyć nową partię robotniczo-chłopską. Po zakończeniu pracy parlamentarnej zaangażowała się w działalność prasową. W latach 1927-1939 należała do redakcji „Głosu Kobiety”, a od 1935 roku była redaktorem prowadzącym. Pismo wydawał Związek Kobiecych Towarzystw Kulturalno-Oświatowych, którego Wilczkowiakowa została prezesem. Redakcja mieściła się na ulicy Półwiejskiej w Poznaniu, w mieszkaniu Wilczkowiaków. Była również członkiem redakcji „Przyjaciela Wychodźcy”, wydawanego w Szamotułach i adresowanego do emigrantów wracających do Ojczyzny. W 1927 roku weszła w skład Rady Opiekuńczej Narodowego Uniwersytetu Robotniczego w Poznaniu, którego zadaniem było wychowywanie robotników w duchu narodowym i państwowym. II wojnę światową spędziła w Antoninku pod Poznaniem w domu, który wybudowali z mężem w latach dwudziestych XX wieku. Nie wróciła już do działalności publicznej, poświęcając się domowi. W działalności społecznej, politycznej i prasowej zajmowała się głównie zagadnieniami kobiet i rodziny z silnym ukierunkowaniem na tradycję narodową i katolicką, a także troską o sprawy bytowe. Była osobą religijną i spokojną. Zmarła 8 marca 1963 roku w Poznaniu. Archiwum Biblioteki Sejmowej, Sprawozdanie stenograficzne ze 161 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z 9 lipca 1920 roku; Archiwum Biblioteki Sejmowej, Wniosek nagły posłów klubu NPR nr 2308; Demel Czesław, Krawulski Jerzy, Rzepa Krzysztof, Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Robotniczej w Wielkopolsce w latach 1917- 1937, Warszawa 1980; Wiechnik Olga, Posełki. Osiem pierwszych kobiet, Poznań 2019; Pawlak Przemysław, Franciszka Wilczkowiakowa (1880-1963) – poseł na Sejm Ustawodawczy, działaczka wychodźstwa polskiego w Niemczech, księgarka, redaktorka, „Rocznik Gostyński” 2021, nr 8; „Gazeta Międzychodzka” (1927); „Gazeta Toruńska” (1916); „Głos Kobiety” (1927-1939); „Głos Polski” (1921); „Katolik” (1918); „Kronika Wielkopolski” 2008, nr 1; „Orędownik Ostrowski i Odolanowski” (1932); „Orędownik Wrzesiński” (1927); „Postęp” (1917, 1918); „Przegląd Zachodni” (1988).

Jadwiga urodziła się 4 lipca 1831 r. w Warszawie. Była córką Gryzeldy Celestyny z Zamoyskich i Tytusa Działyńskiego. Wychowała się w patriotycznym domu, otoczona książkami, przekonana o słuszności i potrzebie pracy społecznej. Mając 21 lat, poślubiła swojego wuja – Władysława Zamoyskiego, późniejszego generała i doczekała się z nim czworga dzieci: Władysława, Witolda, Marii, która zmarła ukończywszy rok oraz drugiej Marii. Jadwiga wykorzystywała swoje umiejętności dyplomatyczne i językowe – znała angielski, francuski, niemiecki, perski, turecki, hiszpański i szwedzki oraz języki klasyczne, pełniąc funkcje sekretarki i tłumaczki swojego męża, a także zostając nieformalną ambasadorką spraw polskich we Francji i Turcji. W historii zapisała się jako twórczyni Szkoły Domowej Pracy Kobiet – szkoły gospodarczej opartej na wartościach chrześcijańskich, w której uczyły się dziewczęta wszystkich stanów. Placówka dawała absolwentkom zawód i tym samym samodzielność na ówczesnym rynku pracy. Szkoła powstała w 1882 r. w Kórniku, który należał do syna Jadwigi – Władysława, ale ze względu na nieprzychylność władz pruskich po kilku latach została przeniesiona do Zakopanego-Kuźnic i tam funkcjonowała aż do 1952 r. Jadwiga zmarła 4 listopada 1923 r. w Kórniku i została pochowana w krypcie kościoła kórnickiego. Autorzy i autorki opisu: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki.

Maria była najmłodszym dzieckiem Jadwigi z Działyńskich i Władysława Zamoyskiego. Urodziła się 14 maja 1860 r. w Paryżu. Otrzymała staranne wykształcenie, była utalentowana muzycznie i pięknie malowała. Swoim głosem uświetniała nabożeństwa w kościołach w Kórniku i Zakopanem, które należało do jej brata Władysława. W Paryżu zaangażowała się w sprawę polską i założyła organizację pod nazwą Opieka Polska – Protection Polonaise. Razem ze swoją matką stworzyła Szkołę Domowej Pracy Kobiet, w której przez wiele lat pracowała jako nauczycielka, mając ogromny wpływ na kształtowanie młodego pokolenia. W Kórniku sprawowała opiekę nad grupą polskich dzieci przywiezionych z Rosji – dbała o ich utrzymanie oraz wykształcenie. Po śmierci matki i brata dzieliła swój czas pomiędzy Kórnik a Zakopane. Od momentu powołania Fundacji Zakłady Kórnickie w 1925 r. Maria została rezydentką Zamku. Miała zagwarantowane mieszkanie i środki a życie. Była także przewodniczką po Zamku i autorką anegdot o jego właścicielach, które powtarzane są do dziś. Zmarła 23 lutego 1937 r. w Zakopanem-Kuźnicach. Trumnę z jej ciałem przewieziono pociągiem do Kórnika, gdzie została pochowana, obok matki i brata, w krypcie kościoła kórnickiego. Autorzy i autorki opisu: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki.

Władysław urodził się 18 listopada 1853 r. w Paryżu. Był pierwszym synem Jadwigi z Działyńskich oraz Władysława Zamoyskiego. Dzieciństwo i młodość spędził wraz z rodzicami i rodzeństwem: Witoldem i Marią, w Paryżu. Odebrał dobre, ale dość surowe wychowanie w duchu patriotyczno-religijnym. Podobnie jak ojciec służył w wojsku, jednak karierę wojskową porzucił na rzecz nauki – niestety jego próby dostania się na paryską politechnikę zakończyły się niepowodzeniem. Nie mając ciekawszej alternatywy, Władysław skorzystał z okazji i w 1879 r. wyjechał, jako przedstawiciel rządu francuskiego, na wystawę powszechną do Sydney i Melbourne. Podczas tej misji zwiedził Australię i Oceanię, a podróż powrotną do Europy odbył przez Hawaje i Stany Zjednoczone. W 1881 r. jego statek dopłynął do Europy, wcześniej zaś Zamoyski wysłał do Kórnika pięć skrzyń wypełnionych pamiątkami z tej wyprawy. Władysław odziedziczył po swoim wuju, Janie Działyńskim, majątek kórnicki. Niestety, w wyniku rugów pruskich, w 1886 r. Zamoyscy musieli opuścić Wielkopolskę. Był to okres, kiedy rodzina mieszkała m.in. w Lubowli i Kalwarii Zebrzydowskiej, ale tylko do czasu kiedy w 1889 r. Władysław Zamoyski kupił na licytacji Zakopane. Hrabia zaangażował się w poprawę jakości życia na tych terenach i to m.in. dzięki niemu została wybudowana trasa kolejowa między Chabówką a Zakopanem oraz wodociągi, z jego inicjatywy rozpoczęto też programowe zalesianie terenów górskich. Jednak przede wszystkim Władysław wygrał dla Polski w 1902 r. proces przed międzynarodowym trybunałem o tereny nad Morskim Okiem. Do Kórnika mógł wrócić na stałe dopiero po 1918 r. Pod nieobecność hrabiego pieczę nad kórnickim majątkiem sprawował Zygmunt Celichowski – jego pełnomocnik, sekretarz i bibliotekarz. Władysław zmarł bezpotomnie 3 października 1924 r. w Kórniku i został pochowany w krypcie kościoła kórnickiego. Przed śmiercią cały swój majątek podarował narodowi polskiemu, tworząc Fundację Zakłady Kórnickie. Autorzy i autorki opisu: Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, Magdalena Biniaś-Szkopek, Małgorzata Potocka i Mikołaj Potocki.

Urodził się 2 listopada 1850 roku w Niechanowie w powiecie gnieźnieńskim. Dzieciństwo i lata młodzieńcze spędził w domu, pobierając tam naukę. Następnie ukończył gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Studiował rolnictwo na Uniwersytecie w Louvain w Belgii, nie kończąc jednak nauki dyplomem. Odbył dużo podróży po Europie, zaliczając w tym praktyki rolnicze w dużych majątkach niemieckich, celem przygotowania się do roli właściciela ziemskiego. W 1875 roku zarządzał już przeznaczonymi dla niego majątkami, w tym m.in. Strzelcami Wielkimi z Lipiem. W jego posiadaniu znalazły się następnie majątki w: Brześnicy, Mszczyczynie, Gajewie i Lipówce. Szybko w nowym terenie włączył się w nurt różnego rodzaju działań społecznych. Ożenił się w 1879 roku z Ludwiką z Czarneckich z Gogolewa, osobą z dużymi umiejętnościami praktycznymi, po czym osiadł na stałe w Godurowie, głównej swojej siedzibie. Mieli dziesięcioro dzieci: Andrzeja (1881-1941), Marię (1883-1968), Stefana (1885-1914), Elżbietę (1887-1967), Różę (1889-1962), Franciszka (1892-1944), Ludwika (1894-1952), Jana (1896-1974), Antoninę (1898-1992). Jako ostatni, w 1902 roku, urodził się syn Benedykt (1902-1982), następny właściciel Godurowa, natomiast syn Jan (1896-1974) był właścicielem majątku Strzelce Wielkie. Marceli Żółtowski utrzymywał dobre kontakty z okolicznym ziemiaństwem i z mieszczanami Gostynia. Umiał porozumieć się i zjednywać sobie ludzi ze wszystkich warstw społecznych. W 1881 roku wybrany został posłem do parlamentu w Berlinie. Pracował w poselskim Kole Polskim pod kierunkiem księcia Ferdynanda Radziwiłła. Zrezygnował z funkcji posła po dwóch latach, nie widząc możliwości uzyskania dobrych efektów z uwagi na mniejszość w parlamencie. Prowadził rozliczne prace ulepszające związane ze swoimi majątkami (melioracje, uprawa buraka cukrowego, szkółki leśne). Uważał, że idea pracy organicznej jest jednym z głównych elementów walki z germanizacją. Wykorzystywał każdą wolną chwilę na udział w różnych organizacjach samorządowych. Był jednym z inicjatorów powstania w Gostyniu Spółdzielni Mleczarskiej (1889) i cukrowni (1897), której był długoletnim członkiem i wiceprezesem Rady Nadzorczej. Inicjował i współzakładał również inne placówki spółdzielcze i handlowe. Był aktywnym członkiem Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik” w Gostyniu i prezesem Rady Nadzorczej do 1925 roku, członkiem założycielem Domu Handlowego „Gleba” w Poznaniu. W celu przeciwstawiania się wykupowi ziemi przez Niemców (Komisja Kolonizacyjna) był wśród członków-założycieli Banku Ziemskiego w Poznaniu. Na jego miejsce powstał w 1900 roku w Poznaniu Związek Ziemian, którego prezesem Rady Nadzorczej był do wybuchu I wojny światowej. W reakcji na niemiecki pomysł powstania koło Gostynia szpitala protestanckiego i sprowadzenie tam Sióstr Diakonisek, ufundował szpital nazwany Marysinem. Do obsługi szpitala poproszony został Zakon Bonifratrów z Wrocławia. Poświęcenie Domu Zakonnego i szpitala nastąpiło w dniu 15 października 1895 roku. Jako kolator był głównym inicjatorem rozbudowy kościoła w Strzelcach Wielkich w latach 1902-1903. W uznaniu zasług dla Kościoła Katolickiego otrzymał w 1901 roku papieski tytuł primogen, Hrabia Rzymski. Był również kuratorem Domu Miłosierdzia, czyli szpitala, w Gostyniu. Był prefektem Sodalicji Mariańskiej Panów w Poznaniu, skupiającej ziemiaństwo i miejską inteligencję. Wspierał polskie instytucje kulturalne, do jakich zaliczyć w szczególności można Towarzystwo Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego. W latach 1883-1925 był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Nie przyjmował prywatnie Niemców w swoim domu w Godurowie. I. Broszkowska, Żółtowscy z Godurowa, Warszawa 2010; T. G. Hołozubiec, Dom Zakonny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Piaskach Marysinie, Piaski-Marysin 2015; R. Kołodziejczak, Godurowskie i drogoszewskie parantele 1400-1945, Gostyń-Piaski 2019; S. Leitgeber, Pan Marceli. Rzecz o Marcelim Żółtowskim z Godurowa, „Gazeta Gostyńska” 1997, nr 4-6; „Orędownik Gostyński”1925, nr 30; G. Skorupski, Wędrówki w przeszłość, Gostyń 2015.